- لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ بّر این نیست که به طرف شرق و مغرب توجه کنید ( قبله) ( برتری به شناسنامه نیست) ولی برّ، کسی است که ( خودش مجسمه عمل خوب است عملش شخصیتش شده ) که به (اول)خدا و روز قیامت و فرشتگان و قانون خدا( کتاب) و پیامبران ایمان بیاورید ( اگر ایمان داشت دست در جیب می کند) با علاقه مالش را می دهد( با اینکه دوست دارد)به آنها که صاحب قرابت ( نزدیکان ) و یتیم ها و درماندگان و درخواست کنندگان و آزادی زندانیان( اقامه الصلوه) به سمت خدا رو کند و زکات بپردازد به پیمانهای خود وفا کند وقتی پیمانی بستند و در سختی و بی چیزی بیماری و جنگ شکیبا باشند آنها کسانی هستند که راست گفتند و آنها پرهیزکار هستند ( آن نیرویی که مارا وادار می کند در راه بمانیم تقوا می گویند)
مهمترین مانع تقوای مالی “شح” است در آیه 128 نساءمی فرماید «« وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ» شح وبخل در جان شما حضور دارد ودر سوره تغابن « وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» شح همان بخل اکید است که مرض درونی است راه درمانش تحلیل نعمتهاست که مبدأ فاعلی آن خداست .
خدای سبحان شخصا” صدقات را تحویل ( قبول می کند) می گیرد آیه 103و104 توبه می فرماید :« خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ=از اموال آنها بگیر از صدقه که به این طریق پاک می کنی آنها را و تزکیه می کنی آنها را ( رشد می دهی آنها را ) با صدقه دعا کن به ایشان بدرستیکه دعای تو مایه آرامش است( برای آنها تشویق وتشکر کن) وخداوند شنوا و دانا ست
أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ=آیا نمیدانند که خدا همان کسی است که توبه را قبول می کند از بندگانش و صدقه ها را می پذیرد و الله توبه پذیر و مهربان است
در بخش زکات به رسولش امر کرد از اینها صدقه ای بگیر که اینها را پاک کند معلوم می شود که انسانی که صدقات (زکات) را نداده ناپاک است واگر ناپاک بود از قرآن بهره ای ندارد «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» 79 واقعه»
مرحوم صافی ذیل آیه « أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ»از کافی نقل می کند که امام صادق (ع) فرمود إنّ اللّهَ تبارَکَ وتعالی یقولُ: ما مِن شَیءٍ إلاّ وقد وَکَّلتُ مَن…
همه اموری که بر بندگان انجامش لازم است من نماینده تعیین کردم که فتوا صدقه را شخصا” می گیرم .فرمود صدقه را من خودم شخصا” می گیرم وبرای او می پرورانم مثل کوه احد می کنم یا مهم تر از کوه احد .
صدقه ده برابر پاداش دارد ،اگر مال حلال باشد واز نفس طوبا صادر شود یک درهم را به هفتصد برابر یا هزار وچهارصد برابر یا بیشتر از این می رساند که فرمود « مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُ…261 بقره)
این همان است که اگر کسی گرفتار باشد فرمود : ربا را در محاق می اندازیم (لمحق الله الربا) اما «ویربی الصدقات» محاق ماه است که اولش انگشت نما می شود اواسط کمال مطلوب را دارد وآخر ماه به محاق می افتد .از امیرالمونین علیه السلام رسیده است که فرمود: اگر چیزی را به سائل دادید از او بخواهید برای شما دعا کند زیرا دعای سائل برای معطی مستجاب است وبرای خودش مستجاب نیست ،چون نوعا” دروغ می گویند اما از آن جهت که دستشان متبرک شد چیزی را گرفت که دست خدای سبحان به او رسید از این جهت دعای آنها برای معطی مستجاب است .
مرحوم ابن بابویه قمی در همین باب فضل الصدقه در جلد دوم من لایحضره الفقیه دارد که پیامبر فرمود اگر کسی سوال کرد شما رد نکنید شخصی گفت اینها نوعا” وضعشان خوب است فرمود البته اگر اگر اینها راست می گفتند که احدی از شما باقی نمی ماندند چون دروغ می گویند شما زنده اید والا اگر کسی مستحق باشد وسوال کند ومسلمین به داد او برسند آن آه او کسی را باقی نمی گذارد .اگر اینها دروغ نمی گفتند که شما باقی نمی ماندید .کذب اینها باعث است که شما سر پا هستید واما شما کسی را رد نکنید
هرکاری که انسان در برابر خدای سبحان انجام می دهد قرص الحسنه است .نماز ، جهاد،تدریس،مباحثه قرض الحسنه است . قرض الحسنه نه فقط مال به دیگران داد بلکه تمام عبادات قرض الحسنه است .
انفاق در امور مادی ومعنوی
اگر انسان بخواهد از امور مادی انفاق کند (ممارزقناهم)”من” من تبعیضه است واحیانا” همراه با زوال وکمبود است وقتی از علم انفاق می کند تبعیض نیست «نشویّه» نشینه است یعنی انفاقتان را از مبدد علمی بدهید از خزینه ای که خدا داد کم نمی شود
خدای سبحان وقتی جریان «شعیب» را در سوره هود مطرح می کند می فرماید «ما به شعیب رزق حسن دادیم آیه 88 سوره هود از قول شعیب: « قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىَ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا وَمَا أُرِيدُ أَنْ أُخَالِفَكُمْ إِلَى مَا أَنْهَاكُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِيدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ=گفت ای قوم من حال من را چگونه می بیند ؟ اگر من در آگاهی و بنیه ای از رب م باشم و از رزق خوب پروردگارم بر خوردار باشم من که نمی خواهم با شما مخالفت کنم از آنچه شما را نهی می کنیم من اراده نکردم با شما مخالفت کنم در آنچه که شمارا نهی کردم من فقط قصدم اصلاح است تا آنجا که توانایی دارم موفقیت من جز با خدا نیست من به او تکیه کردم و به سوی او بر می گردم
انفاق وسیله آزمایش انسان
عده ای از کفار به مسلمانان می گفتند اگر خدا می خواست خودش به اینها می داد وآیه 47 یاسین می فرماید:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللَّهُ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ يَشَاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ=وقتی به آنها گفته می شود از روزی که به شما داده شده به دیگران بدهید آن کسانی که حقایق را نادیده می گیرند به آنانکه ایمان آوردند می گویند اگر خدا می خواست می داد شما در گمراهی آشکار هستید
اینها مبین اراده تکوینی وتشریعی فرق نگذاشتند وخلط کردند او به بعضی می دهد به عنوان آزمایش وبه بعضی نمی دهد بعنوان آزمایش در سوره فجر « فَأَمَّا الإِنسان‌ُ إِذا مَا ابتَلاه‌ُ رَبُّه‌ُ فَأَکرَمَه‌ُ وَ نَعَّمَه‌ُ فَیَقُول‌ُ رَبِّی أَکرَمَن‌ِ» ماانسان طبیعتش اینگونه است که وقتی پروردگارش او را امتحان کند و در محیط زندگی او را ارجمند نماید و به او نعمت بدهد، می گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته
ایمان اعتقادی =ایمان به غیب ووحی وقیامت
تقوای عبادی = اقامه نماز
تقوای مالی =انفاق (« مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»
بخل مانع درک قرآن
آیه 57 یونس به عنوان « وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ » نازل شده است ( وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً »82 اسرا) ویا (شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ» 57 یونس) ولی این اصل کلی را در موارد گوناگون تحلیل کرد وفرمود : مال دوستی مرض است (مرض نفسانی) ودر جان لانه کرده است اگر انسان از این مرض نرهد به فلاح نمی رسد .مادامی که این مرض را دارد از قرآن استفاده نمی کند ولو معلم یا مفسر قران باشد ممکن نیست کسی بخیل باشد وقرآن را بفهمد .قرآن «حب مال» را بیماری وانفاق را فضیلت معرفی می کند آیه 177سوره بقره
اگر کسی مال محبوب را در راه خدا انفاق کند به مقام برّ ونیکی می رسد وآنگاه قرآن برای او بخوبی هدایت خواهد بود .
مهجران وانصار نمونه های قرآنی از انفاق کنندگان است « لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ =( این پول و در آمد) برای نیاز مندان مهاجرانی که خانه و زندگی خودرا به خاطر ایمان ترک کردند ( دنبال چی هستند)دنبال فضل و ورضای خداوند بودند آنها یاران خدا ورسول هستند آنها در گفتار و کردارشان صدیق هستند
عواقب بخل در قیامت
کلّا اذا دکت الارض دکّا دکا
یسطوّقون ما بخلو ابه (آنچه را بخل مرزید به طوق عذاب گردنتان آویخته می شود
در سوره لیل ( فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى =- وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى – فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى = بنابر این بزودی اورا آسان می کنیم برای آسانی ها ( کسی اگر دزدی نکرده باشد برای بار اول ناراحت است ولی اگر تکرار کرد برایش آسان می شود خودش آسان می شود برای کار خوب یابد انسان می تواند با تمرین و تکرار آسان شود آدم ساخته می شود روی غلتک می افتد) وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى =- وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى = – فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى = بنابر این بزودی اورا آسان می کنیم برای سختی هااگر کسی اهل اعطی وسخا بود وانسان واربسته ای بوددر قیامت معتقد ، ما اورا برای پایان کار خیر میسر می کنیم وسیله سعادتش را فراهم می کنیم .اگر بخل ورزید واستغنا کرد وبه قیامت معتقد نبود وا وسیله بد بختیش را فراهم می کنیم
اگر کسی تقوای مالی نداشت از درک معارف قرآن محروم است .انفاق ظاهرا از دست دادن مال است اما مانند آبی که از نهر گرفته شود خداوند جایش را پر می کند .
انسان طبعا” بخیل وممسک است. آیه 100 سوره اسراء : قُل لَّوْ أَنتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَآئِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَّأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الإِنفَاقِ وَكَانَ الإنسَانُ قَتُورًا =بگو اگر شما همه خزاین رحمت حق را داشتید سعی می کردید به کسی ندهید بخاطر بخل وامساکی که دارید زیرا می ترسیدید تمام شود انسان طبعا” بخیل و سختگیر است .در سوره معارج می فرماید . إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا- إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا- وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا-از طرف دیگر خداوند فطرتی به انسان داد . فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ( 30 روم) با فطرت توحیدی طبیعت هلوع را باید تعدیل کرد در همان سوره معارج می فرماید « إِلَّا الْمُصَلِّينَ»قرآن می فرماید منبع رزق خداست و« مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ ( 2 بقره) هر آنچه در دست انسان است برای خودش نیست وکسی حق ندارد مثل قارون بگوید
« قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَىٰ عِلْمٍ عِنْدِي ۚ أَوَلَمْ يَعْلَمْ …78 قصص» می فرماید قبل از مرگ انفاق کنید شما ابدی نیستید و…. همینطور اگر بیعت کردید مال وجانتان را فروختید (بخدا) پس خلیفه الله هستید .
-« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ ۗ …»درآیه 10 سوره منافقون تبهکار هنگام مرگ آرزو می کند ومی گوید: ای کاش برمی گشتم وانفاق می کردم وجزء صالحین می شدم .
« وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ»
همه آنچه در جهان است میراث خداوند است
« وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ … 10 حدید) ما زمین واهل زمین را به ارث می بریم .خداوند از چه کسی قبول می کند ؟
اگر مال طیب باشد واز نفس طوبا صادر شود یعنی حسن فعلی وفاعلی داشته باشد مقبول است .
جبران انفاق
آیه 39 سبا« قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ ۚ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»هرچه را شما در راه خدا انفاق کردید فورا” خدای سبحان خلف آن را پر می کند وچون« وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ» است .